Hile Hurda

Alışmak ne çok şeye kâdirmiş. Günlük hayatımızda sık sık kullandığımız bazı deyimler var ki, bu deyimi meydana getiren kelimelerin mânâlarını ve bu terkibten doğabilecek mânâları hiç düşünmeyip, ilk duyduğumuzda anlamını cümlenin gelişinden çıkarıp, sonra yıllarca duya duya alıştığımız şekilde kullanırız. Mesela “hile hurda” diye bir tabiri kullanmak bizi hiç rahatsız etmez. Bu tabiri Google’da arattığımızda 36600 sayfa karşımıza çıkar ki, ne kadar sık kullanıldığının vesikasıdır. Oysa düşündüğümüzde “hile”yi bünyemiz reddetmez ama “hurda”ya pek bir anlam veremeyiz. “Bozuk”, “işe yaramaz” şeklinde açıklamaya çalışmak zorlama bir tevil olur.
Aslında burda da, daha önce bir yazımıza mevzu olmuş “kaziye-i anha öyle değildir” ibaresinin “kazın ayağı öyle değildir”e dönüşmesi durumu vardır. Esasen “hile hud’a” olan bu ifade, halk ağzında “hile hurda” oluvermiştir. Bakınız Devellioğlu’nun Lûgat’ında hud’a için ne deniyor:

Hud’a: Aldatma, oyun, hile, dalavere, düzen, dek.

Evet, ibaremizin aslı “hile dalavere” dir.

İfadenin bu dönüşümü de oldukça enteresan. Belki ilk defa Arabi, Farisi bilen ulema arasında ortaya çıkmış olan bu tabirler, bu dilleri bilmeyen halk arasında yayıldıkça, aradaki manası -belki de telafuzu- tam olarak bilinmeyen bu kelimeler, telafuzu en yakın bilinen kelimelerle yer değiştirmiş ve kullanıla kullanıla dile yerleşmiştir. Kim bilir...

Scylla ve Charybdis

Hadi Scylla’yı Prison Break dizisinden duyduk, peki bu Charybdis de ne ola ki diye sormayın, bir gün gelir tercüme bir kitap okurken karşınıza çıkıverir. Efendim Scylla ve Charybdis yunan mitolojisinde geçen iki ayrı efsanevi canavardır. Scilya adası yakınlarında dar bir deniz geçitinde ikamet etmektedirler. Scylla 4 metre boylarında 6 kafalı bir canavarı, Charybdis ise su yutup su püskürten bir girdabı temsil etmektedir. Bu canavarlar öyle yakın yerleşmişler ki birinden uzaklaşmaya çalışsan, bir diğerine yakalanıyorsun, kaçmak nâmümkün.



Bu özellikleri ile sembolleşmişler ve batı dillerinde bir deyim olarak kullanılır hale gelmişler. Bir durum karşısında tercih edebileceğiniz birbirinden kötü iki ayrı yolunuz varsa birini Scylla, diğerini ise Charybdis olarak tarif ediyorsunuz. Bizim sıkça kullandığımız iki ucu pislikli değnek tabirinin aynısı yani.

Yunan mitolojisi kaynaklı bir diğer tabir de Aşil tendonu’dur (Achilles tendon). Aşil adlı yine mitolojik kahramanımızı annesi ölümsüzlük kazandırmak için bir nehre daldırmaktadır. Bu sırada topuğundan tuttuğu için yalnızca buradan alacağı bir darbe ile ölebilecektir, nitekim annesinin bu dikkatsizliği düşmanları tarafından affedilmemiş, Aşil bu tendonuna saplanan bir ok sebebiyle ölmüştür. Güçlü, kusursuz sayılabilecek bir mefhumun tek zayıf tarafına işaret etmek için entelijansiyamız tarafından kullanılır, bilinmesi elzemdir, aksi halde mânâ tam anlaşılmayabilir.